Thủy sản Việt Nam đối mặt thách thức lớn tại thị trường Trung Đông

Từng được xem là một trong những thị trường tăng trưởng ấn tượng nhất, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Trung Đông trong giai đoạn 2020–2024 đã tăng gần gấp đôi, từ 198 triệu USD lên 366 triệu USD, theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP).

Năm 2024, dù thị trường toàn cầu gặp khó khăn, xuất khẩu sang Trung Đông vẫn ghi nhận mức tăng 18%. Tuy nhiên, 5 tháng đầu năm 2025, con số này giảm xuống còn 130 triệu USD, tương đương giảm 12% so với cùng kỳ – phần lớn đến từ bất ổn địa chính trị nghiêm trọng trong khu vực.

Hiện tại, hai sản phẩm chủ lực là cá ngừ và cá tra – chiếm tới 70% kim ngạch xuất khẩu sang Trung Đông. Trong đó, cá ngừ đóng hộp hoặc đóng túi ngâm dầu, nước muối rất được ưa chuộng, chiếm hơn 2/3 giá trị cá ngừ xuất khẩu vào khu vực. Cá tra phi lê, cắt khúc và nguyên con đông lạnh tiếp tục có chỗ đứng vững chắc nhờ giá thành hợp lý, dễ chế biến, phù hợp với phân khúc phổ thông và dịch vụ ăn uống.

Dân số trẻ, tầng lớp trung lưu gia tăng, cùng với sự phát triển mạnh của ngành du lịch – khách sạn tại các nước như UAE, Qatar, Ai Cập, Kuwait – là yếu tố giúp thị trường Trung Đông giữ vai trò quan trọng trong chiến lược mở rộng thị trường của thủy sản Việt. Đặc biệt, yếu tố tôn giáo khiến các sản phẩm đạt chuẩn Halal trở thành lợi thế cạnh tranh lớn.

Từ ngày 13/6/2025, chiến dịch quân sự của Israel mang tên “Sư tử trỗi dậy” bùng nổ, kéo theo các phản ứng từ Iran và nhiều lực lượng trong khu vực. Căng thẳng lan rộng khiến logistics đứt gãy, vận chuyển thủy sản bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ba tác động chính tới thủy sản Việt Nam được VASEP chỉ ra: Cước vận tải và phí bảo hiểm tăng cao, do tuyến vận tải qua kênh đào Suez và Biển Đỏ bị gián đoạn, kéo dài thời gian giao hàng; Thủ tục hải quan chậm trễ, rủi ro trong giao nhận và thanh toán tăng, khiến doanh nghiệp lo ngại khi xuất khẩu sang Ai Cập, Iraq, UAE; Chi phí đầu vào đội lên, do giá dầu tăng mạnh, khiến bao bì, cấp đông, bảo quản, vận hành nhà máy đội chi phí, nhất là với nhóm sản phẩm đông lạnh – vốn là thế mạnh của Việt Nam. Doanh nghiệp nhỏ, năng lực tài chính hạn chế có nguy cơ mất đơn hàng hoặc khó duy trì dài hạn.

VASEP nhận định: “Trong rủi ro có cơ hội”. Cuộc khủng hoảng này là phép thử để ngành thủy sản Việt Nam đẩy mạnh tái cơ cấu thị trường, chuỗi cung ứng và đầu tư vào sản phẩm giá trị cao.

Ba hướng đi được đề xuất: Tập trung đầu tư chứng nhận Halal, mở rộng hệ thống nhà máy đạt chuẩn được công nhận tại Saudi Arabia, UAE, nhằm đáp ứng tốt nhu cầu tại thị trường Hồi giáo; Đẩy mạnh sản phẩm chế biến sâu như cá ngừ đóng hộp, tôm hấp bóc nõn, cá tra cắt khúc… nhằm gia tăng giá trị và độ bền đơn hàng; Mở rộng thị trường xuất khẩu sang các quốc gia Hồi giáo mới nổi như Jordan, Libya, Pakistan, đồng thời tăng cường hoạt động tại các thị trường đã có hiệp định FTA như EU, Nhật Bản, ASEAN.

Trước diễn biến căng thẳng, Thủ tướng Chính phủ đã triệu tập cuộc họp khẩn với Thường trực Chính phủ để chỉ đạo ứng phó toàn diện. Bộ Công Thương, đặc biệt là Cục Xuất nhập khẩu, đã ban hành hướng dẫn chi tiết cho doanh nghiệp về: Giải pháp logistics, bảo hiểm, đàm phán hợp đồng; Xúc tiến thương mại tại các thị trường thay thế, hỗ trợ kết nối thông qua mạng lưới Thương vụ Việt Nam tại Trung Đông. Ngoài ra, các chính sách hỗ trợ tín dụng, giảm phí vận tải và cải cách thủ tục thông quan cũng đang được xem xét để giảm áp lực chi phí cho doanh nghiệp.

Tuệ Lâm